کارخانه قند، بزرگ ترین کارخانه قند ایران + لیست 19 کارخانه فعال در بورس
کارخانه قند، مکانی است که چغندرقند یا نیشکر وارد آن میشود و به شکل شکر سفید تصفیه شده یا قند از آن خارج میشود. برای هر ایرانی، قند یکی از دوستان جدایی‌ناپذیر چای است. تولید این ماده شفاف سفید که شیرینی را به جمع‌ها می‌آورد، در اولین کارخانههای قند جهان – به شکل کارگاه‌هایی در سالیان اولیه پس از میلاد – آغاز شد و امروزه در جای‌جای جهان کارخانههای مدرن قند و شکر سربرافراشته‌اند.
در این مقاله به تاریخچه 400 ساله کارخانههای قند مدرن در جهان می‌پردازیم. سپس تاریخچه این کارخانهها را در ایران بررسی میکنیم. لیست آنها – بر اساس زمان تاسیس و فعالیت در در بورس ایران – را در جداول و نقشه‌ها به تصویر می‌کشیم و در انتها به یکی از قدیمیترین کارخانه های قند ایران به نام کارخانه قند قهستان می‌پردازیم. اگر می‌خواهید با دیدی متفاوت به کارخانههای قند ایران نگاه کنید، شما را دعوت به خواندن این مقاله میکنیم.
| آنچه در این صفحه میخوانید |
| 1.تاریخچه کارخانه قند در جهان
2.تاریخچه کارخانه قند در ایران 1.2: لیست کارخانههای قند ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی 2.2: کدام کارخانه قند در بورس فعال است؟ 3.کارخانه قند قهستان 4.منابع |
تاریخچه ایجاد کارخانه قند و شکر در جهان
- شکر، بومی گینه نو است و اولین بار در آنجا کشت شد. 8000 سال قبل از میلاد، مردم، نیها را میجویدند تا از شیرینی آن لذت ببرند.
- نیشکر، در حدود 2000سال بعد، توسط کشتی‌های دریاگشا به فیلیپین و هند رسید. شکر برای اولین بار، در هند تصفیه شد: اولین توصیف از یک کارخانه قند، در یک متن هندی متعلق به سال 100 پس از میلاد آمده است.
- در سالهای 500تا600 ق.م دانشمندان ایرانی در دانشگاه جندی‌شاپور، روش‌های بهتری را برای پردازش نیشکر و تبدیل آن به شکر کریستالی کشف کردند و این همان شکری بود که در محلهای کارخانه‌مانند آن زمان و با ابزارهای ابتدایی، تبدیل به شکر سفید شد و جهان را درنوردید.
- سپس مصر در دوره ی مسلمانان، تبدیل به بزرگترین آزمایشگاه جهانی شکر شد. در مصر شکری به سفیدی برف تولید شد که بارها تصفیه میشد و در جوشاندن آن از شیر به جای آب استفاده میکردند. این شکر به همه جای جهان از جمله اروپا راه یافت و خواهان بسیار داشت.
- این روند تا سال 1747 میلادی، ادامه داشت و شکر کماکان از نیشکر تولید میشد تا اینکه در این سال، دانشمندی به نام آندریاس کارگراف پروسی، دریافت که میتوان از چغندرقند، ساکارز استخراج کرد و بدین‌گونه بود که حاکمیت انحصاری نیشکر شکست و رقیب جدیدی به نام چغندرقند، پا به میدان گذاشت؛ البته تا سال 1801 م. طول کشید تا فرانتس کارل آخارد، شاگرد مارگراف، این فرآیند را تجاری کرد.
- اولین کارخانههای مدرن برای استخراج شکر از چغندرقند در سالهای 1802 شکل گرفتند. برخی از این کارخانهها در ابتدا فقط شکر را از چغندرقند استخراج میکردند و شکر خام را به تصفیه‌خانه‌ها می‌فرستادند اما رفته‌رفته کارخانهها به ابزارهای تصفیه شکر و تبدیل آن به شکر سفید (شکر آماده برای استفاده بر روی سفره) مجهز شدند و از مرحله اول تا آخر را خودشان انجام دادند.
فرآیندی که این کارخانهها انجام میدهند به شکل زیر است:
از جمله محصولاتی که به طور معمول در یک کارخانه قند تولید میشود میتوان به این موارد اشاره کرد:
- شکر سفید
- ملاس
- قند
- تفاله
از جمله کارخانههای مدرنی که این فرآیند را به آسانی انجام می‌دادند میتوان به بزرگترین و پیشرفته‌ترین مرکز پالایش شکر در جهان اشاره کرد که در سال 1864 م. در ویلیامزبورگ در لانگآیلند افتتاح شد (البته شکر این مرکز از نیشکری اصلاح‌شده استخراج میشد).
بعدها در سال 1900 میلادی، بخش بزرگی از کارخانههای قند آمریکا تحت نام «دامینو شوگر» ائتلاف کردند و تا سال 1907، بیش از 97 درصد از تولید کل شکر آمریکا را تحت کنترل خود درآوردند.
تاریخچه تاسیس کارخانه قند در ایران
تاسیس کارخانههای قند ایران از آخرین سالهای حکومت قاجار شروع گردید و تاکنون نیز شاهد تاسیس کارخانههای جدیدی هستیم.
- 1274ش: تاسیس اولین کارخانه قند ایران به نام «کارخانه قند کهریزک»
- 1279 : ورشکست شدن و تعطیلی کارخانه
- 1311 : سرعت گرفتن روند احداث کارخانههای متعدد از جمله:
- تا1340: احداث 16 کارخانه قند در ایران از جمله کارخانههای قند کرج، مرودشت، کارخانه قند قهستان، بیستون و….
کارخانه قند قهستان را بیشتر بشناسید (به صفحه اصلی و داستان ما و…لینک شود)
- از 1341تا1357: احداث 15 کارخانه در ایران از جمله کارخانههای هفت‌تپه، اقلید، نقش‌جهان، کارون و…
- از 1357 تا 1403: احداث 12 کارخانه ایران مانند کارخانه قند چهارمحال، میرزاکوچکخان حنگلی، دزفول، فارابی و…
در ایران بیشتر کارخانههای قند از چغندرقند به عنوان ماده اولیه استفاده می‌کنند و نسبت اندکی از کارخانهها، مصرف کننده نیشکر هستند و تقریبا همگی آنها نیز در استان خوزستان تاسیس شده‌اند.
لیست کارخانههای قند ایران
در ادامه، لیستی شامل 42 کارخانه قند ایران را می‌بینید که براساس زمان تاسیس‌شان به سه بازه زمانی قبل از سال 1340، از 1341 تا 1355 و بعد از 1355، تقسیم شده‌اند:
| از 1274 تا 1340 | از 1341 تا 13557 | از 1355 تا 1403 | |||
| نام | تاسیس | نام | تاسیس | نام | تاسیس |
| کهریزک | 1274 | پارس | 1341 | چهارمحال | 1362 |
| کرج | 1311 | قزوین | 1343 | میرزا کوچک خان | 1362 |
| مرودشت | 1314 | یاسوج | 1344 | دزفول | 1373 |
| اسلام آباد | 1314 | نیشابور | 1344 | فارابی | 1373 |
| شازند اراک | 1317 | نقش جهان | 1345 | باخ | 1376 |
| ارومیه | 1328 | لرستان | 1345 | نقده | 1378 |
| تربت جیدریه | 1329 | شیرین | 1345 | امام خمینی | 1378 |
| فسا | 1333 | شهد آذربایجان | 1345 | امیر کبیر | 1379 |
| چناران | 1334 | اقلید | 1345 | دعبل خزایی | 1380 |
| ثابت خراسان ( قند فریمان) | 1336 | پیرانشهر | 1347 | سلمان فارسی | 1384 |
| هگمتان | 1337 | تربت جام | 1348 | پردیس | 1396 |
| شاهرود | 1337 | کارون | 1352 | دهخدا | |
| میاندوآب | 1338 | مغان | 1353 | ||
| قهستان | 1338 | هفت تپه | 1353 | ||
| شیروان | 1340 | جوین | 1354 | ||
| بیستون | 1340 | ||||
در واقع اگر این داده‌ها را در یک نمودار بیاوریم، نشان می‌دهد که 16 کارخانه در دوره اول، 15 کارخانه در دوره دوم و 12 کارخانه نیز در دوره سوم تاسیس شده‌اند:
فراوانی تاسیس کارخانه های قند و شکر در ایران
همانطور که در نقشه زیر می‌بینید این کارخانهها در مناطق مختلف کشور ایران، تاسیس شده‌اند. گاهی معیار برای تاسیس، وجود مزارع کشت نیشکر و چغندرقند و آب کافی بودهاست اما گاهی اشتباهی صورت گرفته است مثلا کارخانه قند کهریزک را در مکانی ساختند که فاصله روستاها زیاد بود و برای تامین چغندرقند با چالش مواجه بودند و همین باعث ورشکستگی و در نهایت تعطیلی آن شد.
پراکندگی کارخانههای قند ایران بدین شکل است:
کدام کارخانه قند در بورس فعال است؟
از بین مجموع کارخانههای قند در ایران، تعدادی از آنها، به بورس ورود کرده‌اند. 19 شرکت زیر در بورس حضور دارند:
| نام کارخانه | نماد در بورس |
| کارخانه تولید قند مرودشت | قمرو |
| ارومیه | قاروم |
| کارخانه تولید قند تربت حیدریه | قتربت |
| کارخانه تولید قند ثابت خراسان ( قند فریمان) | قثابت |
| کارخانه تولید قند هگمتان | قهکمت |
| کارخانه تولید قند شاهرود | قشکر |
| کارخانه تولید قند قهستان | قستان |
| کارخانه تولید قند شیروان | قشیر |
| کارخانه تولید قند بیستون | قیستو |
| کارخانه تولید قند قزوین | قزوین |
| کارخانه تولید قند یاسوج | قند یاسوج |
| کارخانه تولید قند نیشابور | قنیشا |
| کارخانه تولید قند نقش جهان | قنقش |
| کارخانه تولید قند لرستان | قلرست |
| کارخانه تولید قند شیرین | قشرین |
| کارخانه تولید قند شهد آذربایجان | قشهد |
| کارخانه تولید قند پیرانشهر | قپیرا |
| کارخانه تولید قند تربت جام | قجام |
| کارخانه تولید قند چهارمحال | قچار |
لازم به ذکر است که در ایران، کارخانههای قندی اجازه فعالیت در بورس دارند که ماده اولیهشان، چغندرقند است نه نیشکر.
کارخانه قند قهستان
در دوره اول تاسیس کارخانههای قند در ایران، کارخانه قند قهستان در سرزمین تاریخی قهستان توسط شرکت بلژیکی UCMAS تاسیس شد. این شرکت در قالب سهامی عام در سال 1338 تاسیس و در سال 1340 مورد بهرهبرداری قرار گرفت. هدف از تاسیس آن، کمک به عشایر و یکجانشینی آنان بود و این هدفی فراتر از رونق اقتصادی است.
در آنجا مردمانی ساکنند که زندگی بسیاری از آنها در 62 سال گذشته تاکنون، به قند و کارخانه قند قهستان وابسته بودهاست و خود به اختصار آن را «کارخانه قند» مینامند. از آن زمان تاکنون، کشاورزی منطقه با کاشت چغندرقند رونق گرفته است.
از جمله مهمترین مناطق چغندرکاری مربوطه عبارتند از: قائنات، درمیان، نهبندان و خوسف . کارخانه، محصول آنها را بیواسطه خریداری میکند و با تبدیل آن به شکر سفید و قهوهای، قند، نبات، شکررنگی و…ارزشافزودهای به آن اضافه میکند و باعث چرخیدن چرخ اقتصاد میشود. کارخانه قند قهستان به عنوان شاهدی بر قدرت راه حلهای نوآورانه در مقابله با چالشهای پیچیده است.
این کارخانه، تا قبل از انقلاب اسلامی در سال 1357، تنها واحد صنعتی فعال کل منطقه بود. کارخانه قند قهستان در سال1369 با نماد«قستان» وارد بورس کشور شد و اکنون 365 سهامدار دارد. از جمله عمدهترین سهامدارانش میتوان به این موارد اشاره کرد:
- شركت قند بيستون
- كاركنان قند قهستان
- شركت فرآورده هاي غذائي وقند تربت جام
- شركت شيرين خراسان
- شركت قند ثابت خراسان
- شركت سرمايه گذاري ملي ايران
- شركت سرمايه گذاري غدير
شکر تولیدشده در این کارخانه، یکی از بهترین شکرهایی است که ما بر سر سفره، در پخت کیک یا در نوشیدنیها و شیرینیجات، آن را مصرف میکنیم و با این کار مستقیم در توسعه اقتصادی آن منطقه مشارکت داریم.
در این مقاله به کارخانههای قند ایران پرداختیم. یکی از مهمترین و قدیمیترین این کارخانهها، کارخانه قند قهستان است که از سال 1340 فعال است. این کارخانه نیز مانند 19 کارخانه قند دیگر در بورس فعال است. فعالیت ایران در این حوزه به سالهای بسیار دور برمیگردد که دانشمندان ایرانی راهی برای کریستالیزهکردن شکر یافتند. امروزه آن راه ادامه دارد. کارخانههای قند ایران ترکیبی از سنت و مدرنیته را نشان میدهند و سهم قابل توجهی درتوسعه اقتصاد، کشاورزی و جامعه دارند. با توجه به چالشها و فرصتهای رشد و پایداری، کارخانههای قند پتانسیل دارند که زندگی را برای نسلهای آینده نیز شیرین کنند.
منابع
https://www.saveur.com/sugar-history-of-the-world
